Απόσπασμα από το βιβλίο του Πιοτρ Κροπότκιν, "αλληλοβοήθεια".
Με την αυξανόμενη διαφοροποίηση στην απασχόληση, στις τέχνες και στα επαγγέλματα, και την εξάπλωση του εμπορίου σε μακρινές χώρες, κατέστη αναγκαία µια νέα µορφή ένωσης, Και το απαραίτητο αυτό νέο στοιχείο ήταν οι συντεχνίες. Έχουν γραφτεί τόμοι επί τόµων σχετικά µε αυτές τις ενώσεις, που, µε την ονοµασία «συντεχνίες», «αδελφότητες», «φιλικές εταιρείες» και ντρουζέστβα , µίνε , αρτέλ στη Ρωσία, εσνάφ στη Σερβία και στην Τουρκία, αμκάρι ,στη Γεωργία κ.ο.χ. γνώρισαν εκπληκτική άνθηση στους μεσαιωνικούς χρόνους και ἑπαιξαν τόσο σηµαντικό ρόλο στη χειραφέτηση των πόλεων. Αλλά χρειάστηκαν περισσότερα απὀ εξήντα χρόνια προκειµένου οι ιστορικοί να κατανοήσουν την παγκόσμια εξάπλωση του θεσμού και τα πραγματικά του χαρακτηριστικά. Μόνο τώρα τελευταία, όταν εκδόθηκαν και μελετήθηκαν εκατοντάδες καταστατικά συντεχνιών και έγινε γνωστή η σχέση τους µε τα ρωμαϊκά κολέγια και τις πρωιµότερες ενώσεις στην Ελλάδα και την Ινδία, μπορούμε να υποστηρίξουμε µε απόλυτη βεβαιότητα ότι αυτές οι αδελφότητες αποτέλεσαν περαιτέρω εξέλιξη των ίδιων αρχών που είδαμε ότι ίσχυαν για το γένος και την κοινότητα.
Τίποτα δε σκιαγραφεί καλύτερα αυτές τις μεσαιωνικές αδελφότητες από τις προσωρινές συντεχνίες που συγκροτούνταν στα πλοία που ταξίδευαν. Μισή µέρα µετά τον απόπλου ενός πλοίου, ο καπετάνιος συγκέντρωνε όλους τους επιβάτες και το πλήρωμα στο κατάστρωμα και τους έλεγε τα ακόλουθα, όπως αναφέρει κάποιος σύγχρονος:
Αφού τώρα είµαστε στο έλεος του Θεού και των κυµάτων», έλεγε. «πρέπει ο καθένας να είναι ίσος µε τον καθένα από τους άλλους. Και αφού τώρα µας ζώνουν καταιγίδες, φουσκοθαλασσιές, πειρατές και άλλοι κίνδυνοι, πρέπει να βάλουμε µια τάξη για να φέρουμε το ταξίδι µας σε αίσιο πέρας. Γι’ αυτό θα προσευχηθούµε για ούριο άνεμο και καλή τύχη, και σύµφωνα µε το δίκαιο της θάλασσας θα ορίσουµε τους αρμόδιους (δικαστές). Έτσι το πλήρωμα εξέλεγε έναν Vogt και τέσσερις scabini για δικαστές του. Στο τέλος του ταξιδιού οι εντεταλµένοι δικαστές παραιτούνταν των καθηκόντων τους και απευθύνονταν στο πλήρωμα µε τα ακόλουθα λόγια: «Ότι και να συνέβη στο καράβι εν πλω, πρέπει να το συγχωρέσουµε και να το θεωρήσουμε θαμμένο . Ό,τι κρίναµε δίκαια ήταν στο όνοµα της δικαιοσύνης. Γι’ αυτό σας παρακαλούμε ὁλους, στο τίµιο όνοµα της δικαιοσύνης, να ξεχάσετε τις έχθρες που µπορεί να τρέφετε ο ένας για τον άλλο και να ορκιστείτε σε ψωμί και αλάτι ότι δε θα το θυμάστε µε πικρία. Αν όµως κάποιος θεωρεί ότι αδικήθηκε, πρέπει να προσφύγει στον Vogt της στεριάς και να ζητήσει το δίκιο του πριν απὀ το ηλιοβασίλεμα». Αμέσως µετά την αποβίβαση, το απόθεµα από τα πρὀστιµα παραδιδόταν στον Vogt του λιμανιού για να διανεμηθεί στους φτωχούς
Αυτή η απλή αφήγηση ίσως αποδίδει καλύτερα απ’ οτιδήποτε άλλο το πνεύμα των μεσαιωνικών συντεχνιών, Ανάλογοι οργανισμοί ἐμφανίζονταν οπουδήποτε µια ομάδα ανθρώπων -ψαράδων, κυνηγών, πλανόδιων εμπόρων, χτιστών ή τεχνητών συνενωνόταν για έναν κοινό σκοπό. Ἐτσι εν πλω ίσχυε η αρχή του καπετάνιου’ αλλά, για την επιτυχία του ταξιδιού, όλοι όσοι είχαν επιβιβαστεί, πλούσιοι και φτωχοί, κύριοι και προσωπικό, καπετάνιος και πλήρωμα, συμφωνούσαν να είναι ίσοι στις σχέσεις τους, να είναι απλώς άνθρωποι που θα βοηθούσαν ο ένας τον άλλο και θα επέλυαν τις διαφωνίες τους ενώπιον δικαστών εκλεγμένων απὀ όλους, Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν ένας αριθµός χειρωνάκτων τεχνίτες, τέκτονες, μαραγκοί, λιθοξόοι κτλ,μαζεύονταν για να χτίσουν, ας πούμε, έναν καθεδρικό ναό, όλοι ανήκαν σε µια πόλη που είχε την πολιτική της οργάνωση, και επιπλέον ο καθένας ήταν ενταγµένος στο σωματείο του, ήξεραν όµως οτι τους ένωνε και το κοινό τους συμφέρον, το οποίο γνώριζαν καλύτερα απὀ οποιονδήποτε άλλο, και για αυτό συγκροτούσαν µια ομάδα δεμένη απὀ στενότερους, αν και προσωρινούς, δεσμούς: Ίδρυαν τη συντεχνία για την οικοδόμηση του καθεδρικού ναού. Την ἴδια πρακτική εντοπίζουµε και στο καβυλικό τσοφ. Οι Κάβυλοι έχουν τη δική τους κοινότητα, αλλά, επειδή αυτή η ένωση δεν επαρκεί για να κα λυφθούν όλες οἱ πολιτικές, εμπορικές και προσωπικές ανάγκες που δημιουργούνται, συγκροτείται µια ευρύτερη ένωση, το τσόφ.
Όσο για τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της μεσαιωνικής συντεχνίας, µπορεί να τα σκιαγραφήσει ένα οποιοδήποτε καταστατικό µιας απ’ αυτές. Ας πάρουμε για παράδειγµα τη skraa µιας πρώιμης δανικής συντεχνίας. Διαβάζουμε πρώτα µια δήλωση για το αἴσθημα της αδελφοσύνης που πρέπει να βασιλεύει στη συντεχνία’ στη συνέχεια υπάρχουν κάποιοι κανονισµοί σχετικά µε την απονοµή δικαίου σε περιπτώσεις που θα προκύψουν διενέξεις ανάµεσα σε δύο αδελφούς ἡ σε έναν αδελφό και έναν ξένο και έπειτα απαριθμούνται τα κοινωνικά καθήκοντα των µελών της αδελφότητας: Αν καεί το σπίτι κάποιου αδελφού ἡ χάσει το σκάφος του ή δεινοπαθήσει σε ταξίδι για προσκύνημα, όλοι οἱ υπόλοιποι πρέπει να τον βοηθήσουν. Αν ένας αδελφός αρρωστήσει σοβαρά, πρέπει να στέκονται στο προσκέφαλό του και να τον προσέχουν µέχρι να διαφύγει τον κίνδυνο. Και
αν πεθάνει, οι αδελφοί πρέπει να αναλάβουν την ταφή του -μεγάλη υπόθεση εκείνες τις εποχές των επιδηµικών ασθενειών και να παραστούν και στην τελετή και στην ταφή. Μετά το θάνατό του πρέπει να φροντίσουν τα παιδιά του, αν χρειάζεται πολλές φορές η χήρα γἱνεται αδελφή στη συντεχνία.’
Αυτά τα δύο κύρια χαρακτηριστικά υπήρχαν σε κάθε αδελφότητα που σχηματιζόταν για οποιονδήποτε λόγο. Σε κάθε περίπτωση τα µέλη συμπεριφέρονταν το ἑνα στο άλλο σαν σε αδελφούς και προσφωνούσαν το ένα το άλλο «αδελφό» και «αδελφή» όλοι ήταν ίσοι ενώπιον της συντεχνίας. Κατείχαν συλλογικά κάποιο περιουσιακό στοιχείο (κοπάδια, γη, ακίνητα, τόπους λατρείας ή χρηματικό απόθεμα). Όλοι οι αδελφοί έδιναν ὀρκο ότι θα εγκατέλειπαν τις παλιές ἐριδες' και, χωρίς να επιβάλλουν ο ένας στον άλλο την υποχρέωση να µη διαφωνήσουν ξανά, συμφωνούσαν ότι καμιά διαφωνία δεν έπρεπε να εκφυλιστεί σε διαµαχη ή σε μήνυση που θα έφτανε σε άλλο δικαστήριο εκτὀς της επιτροπής που είχαν ιδρύσει οι ίδιοι. Κι αν ένας αδελφός εμπλεκόταν σε διαμάχη µε ξένο , συμφωνούσαν να τον υποστηρίξουν και να φέρουν την υπόθεση σε αίσιο πέρας. Εφόσον δεν επιχειρούσε να συγκαλύψει δόλια την επιθετική του στάση περίπτωση κατά την οποία το µέλος αντιµετωπιζόταν ὡς έκνοµος ,η αδελφότητα του συμπαραστεκόταν»] Αν οι συγγενείς του αδικηµένου ήθελαν να εκδικηθούν αµέσως για την επίθεση µε µια νέα επίθεση, η αδελφότητα παρείχε στο δικό της άνθρωπο ένα άλογο για να διαφύγει ή βάρκα µε κουπιά, ένα μαχαίρι και ατσάλι για να µπορεί ν᾿α ανάβει φωτιά. Αν παρέμενε στην πόλη, δώδεκα αδελφοί τον συνόδευαν για να τον προστατεύσουν στο μεταξύ κανόνιζαν την αποζημίωση. Πήγαιναν στο δικαστήριο για να υποστηρίξουν ενόρκως την αλήθεια των καταθέσεών του και, αν κρινόταν ένοχος, δεν τον άφηναν να καταστραφεί εντελώς και να γίνει σκλάβος εξαιτίας της µη καταβολής της καθορισμένης αποζημίωσης: την πλήρωναν όλοι, όπως έκανε και το γένος στα αρχαία χρόνια. Μόνο όταν ένας αδελφός είχε προδώσει την πίστη στη συντεχνιακή αδελφότητα ή σε άλλους ανθρώπους αποκλειόταν απ᾿ αυτήν, επονομαζόμενος «Τίποτα»
Τέτοιες ήταν οι βασικές αρχές αυτών των αδελφοτήτων, οι οποίες σταδιακά κάλυψαν ολόκληρη τη ζωή του Μεσαίωνα. Πραγματικά, γνωρίζουμε συντεχνίες όλων των πιθανών επαγγελμάτων, συντεχνίες δουλοπάροικων και ελεύθερων. Γεννιούνταν συντεχνίες µε ιδιαίτερο σκοπό το κυνήγι, το ψάρεμα ή µια εμπορική αποστολή, και διαλύονταν όταν έφερναν σε πέρας το συγκεκριµένο σκοπό. Και υπήρχαν συντεχνίες σε ἑνα συγκεκριµένο επιτήδευµα ἡ στο εμπόριο που κράτησαν για αιώνες. Και καθώς διαμορφωνόταν µια ολοένα µεγαλύτεϱη ποικιλία συµφερόντων, ανάλογα μεγάλωνε και η ποικιλία των συντεχνιών. Δε ήταν µόνο οι έμποροι, οι τεχνίτες, οἱ κυνηγοί και οἱ καλλιεργητές ενωμένοι σε συντεχνίες: υπήρχαν επίσης συντεχνίες ιερέων, ζωγράφων, διδασκάλων σε δημοτικά σχολεία και πανεπιστήµια, συντεχνίες για το ανέβασμα θρησκευτικών δραμάτων, για την οικοδόμηση ενός ναού, για τη διαµόρφωση του «μυστηρίου» µιας δεδομένης σχολής τέχνης ή επιτηδεύµατος, για την ψυχαγωγία ,υπήρχαν ακόµα και συντεχνίες επαιτών, δηµίων και παραστρατηµένων γυναικών που ήταν οργανωμένες πάνω στη διττή αρχή της αλληλουποστήριξης και της αυτόνομης απονομής δικαιοσύνης Έχουμε σαφή στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η ίδια η «οικοδόµηση της Ρωσίας» ήταν έργο των κυνηγών, των ψαράδων και των εµπόρων της που ήταν οργανωμένοι σε καρτέλ, καθώς και των κοινοτήτων που τότε άκµαζαν, ενώ µέχρι σήµερα υπάρχουν εκεί πάµπολλες επαγγελµατικές ενώσεις.
Αυτές οι λίγες παρατηρήσεις αποδεικνύουν πόσο εσφαλμένη ήταν η άποψη μερικών από τους πρώτους μελετητές των συντεχνιών, οι οποίοι θεωρούσαν θεμελιώδες συστατικό στοιχείο του θεσμού τις ετήσες γιορτές. Στην πραγματικότητα, το κοινό γεύμα γινόταν πάντα την ημέρα ή την εποµένη της ηµέρας που εκλέγονταν οι επίτροποι, που συζητιούνταν οι αλλαγές στα καταστατικά, και πολλές φορές την ηµέρα που επιλύονταν οι διαμάχες που είχαν ανακύψει ανάµεσα στους αδελφωμένους επαγγελματίες ή που ανανεωνόταν η πίστη στη συντεχνία. Το ομαδικό γεύμα, όπως η γιορτή της φυλής , η βουριατική άµπα , ή το ενοριακό συμπόσιο και το δείπνο του τἐλους της σοδειάς, ήταν απλώς µια επικύρωση της αδελφοσύνης. Συµβόλιζε την εποχή που επικρατούσε η κοινοκτηµοσύνη της φατρίας. Εκείνη την ηµέρα τουλάχιστον όλα ανήκαν σε όλους όλοι κάθονταν στο ίδιο τραπέζι και μοιράζονταν το κοινό γεύμα. Ακόμα και πολύ αργότερα ο τρόφιµος του πτωχοκοµείου µιας λονδρέζικης συντεχνίας καθόταν δίπλα στον πλούσιο επίτροπο εκείνη την ηµέρα. Και όσον αφορά τη διάκριση ανάµεσα στην παλιά σαξονική firth και τις λεγόµενες «κοινωνικές» ή «θρησκευτικές» συντεχνίες που προσπάθησαν ν᾿α αποδείξουν ορισμένοι μελετητές, αυτή δεν υφίσταται. Όλες ήταν ενώσεις firth µε την έννοια που μόλις ανέφερα και είχαν και θρησκευτικό χαρακτήρα, µε την έννοια ότι µια κοινότητα ή πόλη που εἰναι υπό την προστασία ενός συγκεκριμένου αγίου αποτελεί κοινωνική και θρησκευτική ενότητα. Αν ο θεσμός των συντεχνιών γνώρισε τεράστια εξάπλωση στην Ασία, την Αφρική και την Ευρώπη, αν διατηρήθηκε για χιλιάδες χρόνια και επανεμφανιζόταν όποτε το επέβαλλαν οι συνθήκες, είναι γιατί είχε πολύ µεγαλύτερη σηµασία απὀ ένα κοινό γεύμα, την τέλεση θρησκευτικών καθηκόντων µια συγκεκριµένη ηµέρα και τις νεκρώσιµες τελετές. Ικανοποιούσε µια ανάγκη βαθιά ριζωμένη στην ανθρώπινη φύση’ και ενσωμάτωσε όλες τις λειτουργίες που απαλλοτρίωσε αργότερα το κράτος για να τις αποδώσει στη γραφειοκρατία του και στις αστυνομικές του δυνάµεις. Ἠταν µια µορφή συνεργασίας που αποσκοπούσε στην αλληλο-υποστήριξη σε όλες τις περιστάσεις και στις ατυχίες της ζωής «διά λόγου και έργου», και µια οργάνωση για τη διαφύλαξη της δικαιοσύνης’ και είχε την εξής διαφορά απὀ το κράτος, ότι πάντα κυβερνούσε ένα στοιχείο ανθρωπιάς και αδελφοσύνης, αντί της επισηµότητας, που είναι το ουσιαστικότεϱο χαρακτηριστικό της κρατικής παρέμβασης. Ακόμα κι όταν το µέλος µιας συντεχνίας έπρεπε να παραστεί ενώπιον της επιτροπής δικαιοσύνης της συντεχνίας, λογοδοτούσε σε ανθρώπους πον το γνώριζαν καλά και του είχαν παρασταθεί στον καθημερινό µόχθο, στο κοινό γεύμα, στην τέλεση των καθηκόντων απέναντι στην αδελφότητα. Λογοδοτούσε σε ανθρώπους µε τους οποίους ήταν πραγματικά ίσος και αδελφωμµένος, και όχι σε θεωρητικούς του δικαίου και υπερασπιστές ξένων συμφερόντων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου