Μελέτη για την μαγεία και την θρησκεία ," Η λατρεία των δέντρων"

 

Sir james George Frazer
Ο χρυσός κλώνος


"Tα Πνεύματα των Δέντρων"
Η λατρεία των δέντρων έχει παίξει έναν πολύ σημαντικό ρόλο στη θρησκευτική ιστορία της Αρίας φυλής στην Ευρώπη. Τίποτε δε θα μπορούσε να είναι πιο φυσικό, γιατί από την αυγή της ιστορίας η Ευρώπη ήταν καλυµµένη µε τεράστια πρωτόγονα δάση, μέσα στα οποία τα σκόρπια ξέφωτα θα έµοιαζαν σαν µικρά νησιά σ, έναν πράσινο ωκεανό. Στον πρώτο αιώνα της εποχής µας, ο Ερκύνιος δρυµός εκτεινόταν ανατολικά του Ρήνου και κάλυπτε μια έκταση τεράστια και άγνωστη. Οι Γερμανοί, για τους οποίους ο Καίσαρας είχε αμφιβολίες, ταξίδευαν για δύο µήνες µέσα σε αυτό, χωρίς να φτάσουν στο τέλος του. Τέσσερις αιώνες αργότερα το επισκέφτηκε ο Αυτοκράτορας Ιουλιανός και η ερημιά, το σκοτάδι και η σιωπή του δάσους φαίνεται ότι είχαν προκαλέσει µια πολύ βαθιά εντύπωση στην ευαίσθητη φύση του, ώστε δήλωσε πως δε γνώριζε τίποτε σαν αυτό στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Στην πατρίδα μας οι άδεντρες περιοχές του Κεντ, του Σάρρευ και του Σάσσεξ ει΄ναι υπολείμματα του μεγάλου δάσους της Anderida, που έντυνε κάποτε ολόκληρο το νοτιο-ανατολικό μέρος του νησιού. Δυτικά εκτεινόταν μέχρι ένα άλλο δάσος, το οποίο άρχιζε από το Χαµσάιρ κι έφτανε στο Ντέβον. Κατά τη βασιλεία του Ερρίκου ΙΙ οι κάτοικοι του Λονδίνου κυνηγούσαν ακόµη ταύρους και αγριογούρουνα στα δάση του Hampstead. Αλλά και κάτω από τους τελευταίους Πλανταγενέτες τα βασιλικά δάση ήταν εξήντα οχτώ. Λένε ότι στο δάσος του ΄Αρντεν μέχρι και τη σύγχρονη εποχή, ένας σκίουρος θα μπορούσε να πηδήξει από δέντρο σε δέντρο σχεδόν σε όλο το µήκος του Warwickshire .Οι ανασκαφές στα αρχαία χωριά της κοιλάδας του Πάδου, έχουν δείξει ότι πολύ πριν από την ανάπτυξη και ίσως την ίδρυση της Ρώµης, το βόρειο µέρος της Ιταλίας σκεπαζόταν με πυκνά δάση από φτελιές, καστανιές και κυρίως βαλανιδιές. Εδώ η αρχαιολογία επικυρώνεται από την ιστορία, γιατί οι κλασικοί συγγραφείς αναφέρουν πολλές φορές τα Ιταλικά δάση, που τώρα έχουν εξαφανιστεί. Μέχρι και τον τέταρτο αιώνα, πριν την εποχή μας, η Ρώµη χωριζόταν από την κεντρική Ετρουρία με τον τρομερό Κιµίνιο δρυµό, τον οποίο ο Λίβιος συγκρίνει µε τα δάση της Γερμανίας. Κανένας έμπορος, αν µπορούμε να εµπιστευτούµε το Ρωμαίο ιστορικό, δεν πέρασε ποτέ μέσα απ, αυτή την αδιάβατη μοναξιά και θεωρήθηκε πολύ µεγάλο κατόρθωµα, όταν ένας Ρωμαίος στρατηγός, αφού έστειλε δύο ανιχνευτές να εξετάσουν τις δυσκολίες του, οδήγησε το στρατό του µέσα στο δάσος και προχωρώντας προς μια κορφή των δασωτών βουνών αντίκρυσε τα πλούσια Ετρουριανά χωράφια να απλώνονται κάτω. Στην Ελλάδα, όµορφα δάση από πεύκα, βαλανιδιές και άλλα δέντρα υπάρχουν ακόμη στις πλαγιές των υψηλών βουνών της Αρκαδίας΄ εξακολουθούν ακόµη να στολίζουν µε την πρασινάδα τους το βαθύ φαράγγι, μέσα από το οποίο ο Λόδωνας σπεύδει να συναντήσει τον ιερό Αλφειό και καθρεφτίζονταν ακόμη, πριν μερικά χρόνια, στα βαθιά γαλάζια νερά της λίμνης Φενεού. Αλλά αυτό είναι απλά κομµάτια από τα δαση τα οποία κάλυπταν µεγάλες εκτάσεις στην αρχαιότητα και τα οποία, σε µια πιο µακρινή εποχή, ίσως σκέπαζαν ολόκληρη την Ελληνική χερσόνησο από θάλασσα σε θάλασσα.

Εξετάζοντας τις τεκτονικές λέξεις σχετικά µε «ναό», o Γκριµµ έκανε προφανές ότι στους Γερμανούς τα πιο παλιά ιερά ήταν φυσικά δάση. Η λατρεία όµως των δέντρων παρατηρείται σε όλες τις µεγάλες οικογένειες της Αρίας φυλής. Ανάμεσα στους Κέλτες, η λατρεία της βελανιδιάς από τους Δρυϊδες είναι γνωστή στον καθένα και η αρχαία της ονομασία για το ιερό φαίνεται να είναι όμοια ως προς την καταγωγή και την έννοιά της με τη Λατινική λέξη nemus, η οποία σηµαίνει ένα άλσος ή ένα άδεντρο µέρος δάσους που εξακολουθεί να υπάρχει στο όνοµα της Νέµη. Τα ιερά άλση ήταν κοινά ανάμεσα στους αρχαίους Γερμανούς και η λατρεία των δέντρων δεν έχει εξαφανιστεί εντελώς από τους απογόνους τους σήμερα. Πόσο σηµαντική ήταν αυτή η λατρεία στο παρελθόν φαίνεται καθαρά από την αυστηρή τιµωρία, την ορισμένη από τους Γερμανικούς νόμους για όποιον τολμούσε να ξεφλουδίσει το φλοιό ενός δέντρου. ΄Ελυναν τον αφαλό του ενόχου και τον κάρφωναν στο µέρος του δέντρου που αυτός είχε ξεφλουδίσει, ενώ τον ίδιο τον γύριζαν γύρω γύρω από το δέντρο, μέχρι που όλο του το έντερο να τυλιχτεί γύρω από τον κορµό. Ο σκοπός της τιµωρίας ήταν v’ αντικαταστήσουν το νεκρό φλοιό µ' ένα ζωντανό μέρος του ενόχου' ήταν µία ζωή για μια άλλη ζωή' η ζωή του ανθρώπου για τη ζωή του δέντρου. Στην Ουψάλα, την παλιά θρησκευτική πρωτεύουσα της Σουηδίας, υπήρχε ένα ιερό άλσος,΄ στο οποίο κάθε δέντρο θεωρούνταν θεικό, ενώ οι ειδωλολάτρες Σλάβοι λάτρευαν τα δέντρα και τα άλση. Οι Λιθουανοί δεν είχαν προσηλυτιστεί στο Χριστιανισμό ακόµη και προς το τέλος του δέκατου τέταρτου αιώνα και µέχρι τον προσηλυτισμό τους η λατρεία των δέντρων ήταν σπουδαία σ' αυτούς. Μερικοί µάλιστα σέβονταν τις βελανιδιές και αλλα µεγάλα σκιερά δέντρα, από τα οποία έπαιρναν µαντικούς χρησµούς. Μερικοί επίσης διατηρούσαν ιερά άλση στα χωριά τους ή στα σπίτια τους κι αν κανείς έσπαζε έστω κι ένα κλωνάρι, θα είχε κάνει αµαρτία. Αυτοί πίστευαν ότι εκείνος που έκοβε έναν κλώνο από ένα τέτοιο άλσος ή πέθαινε ξαφνικά ή σακατευόταν σ' ένα από τα άκρα του. Αποδείξεις για την ύπαρξη της λατρείας των δέντρων στην αρχαία Ελλάδα και Ιταλία είναι άφθονες. Στο ιερό του Ασκληπιού στην Κω, για παράδειγμα, ήταν απαγορευμένο να κόβουν τα κυπαρίσσια, με πρόστιμο χιλίων δραχμών. Αλλά πουθενά ίσως, στον αρχαίο κόσµο, αυτή η αρχαία μορφή θρησκείας δε διατηρήθηκε καλύτερα παρά στην καρδιά της μεγάλης μητρόπολης. Στην Αγορά, το πολυάσχολο κέντρο της Ρωµαϊκής ζωής, η ιερή συκιά του Ρωμύλου λατρευόταν µέχρι και την εποχή της αυτοκρατορίας και ο μαρασμός της ήταν αρκετός για να σκορπίσει τρόµο στην πόλη. Στην πλαγιά επίσης του Παλατίνου Λόφου υπήρχε µια κρανιά που θεωρούνταν ένα από τα πιο ιερά αντικείµενα στη Ρώμη. 'Οποτε καποιος περαστικός την έβλεπε να μαραίνεται, έβγαζε µια κραυγή που ηχούσε στους δρόµους και σύντοµα εµφανιζόταν ένα πλήθος να τρέχει αναστατωµένο απ' όλες τις μεριές µε κάδους γεµάτους νερό, σαν να έσπευδαν να σβήσουν µια φωτιά, όπως μας λέει o Πλούταρχος.

Στις Φινλανδό Ουγγρικές φυλές της Ευρώπης οι ειδωλολατρικές τελετές γίνονταν συνήθως σε ιερά άλση, τα οποία ήταν πάντα περιφραγµένα. 'Ενα τέτοιο άλσος συχνα αποτελούνταν από ένα άδεντρο μέρος ή ξέφωτο µε μερικά διάσπαρτα δέντρα. πάνω στα οποία κατά το παρελθόν κρεμούσαν τα δέρματα των θυσιασµένων θυµάτων. Το κεντρικό σηµείο του άλσους, τουλάχιστον για τις φυλές του Βόλγα, ήταν το ιερό δέντρο, πλάι στο οποίο καθε τι άλλο βυθιζόταν στην αφάνεια. Μπροστά σ' αυτό το δέντρο συγκεντρώνονταν οι πιστοί κι o ιερέας προσευχόταν, ενώ στις ρίζες του θυσιαζόταν το θύμα και τα κλαδιά του µερικές φορές χρησιµοποιούνταν σαν άµβωνας. Κανένα δέντρο δεν επιτρεπόταν να κοπεί και κανένας κλώνος να σπάσει σ' αυτό το άλσος" δεν επιτρεπόταν επίσης να μπουν γυναίκες σ' αυτό.《...》