Οι παγανιστικές αναφορές στο έργο του κοινοτιστή Κωνσταντίνου Καραβίδα

Η σχέση τὴς πολιτικής φιλοσοφίας τοῦ Καραβίδα µέ τούς μεταφυσικούς του προβληματισμούς φαίνεται ἀνάγλυφα στό χαριτωμένο, ἀπροσδόκητο καί σουρεαλιστικό του ἔργο "Οἱ Καλλικάντζαροι", πού ἔγραψε στήν Θεσσαλονίκη τά Χριστούγεννα τοῦ 1918 καὶ δημοσίευσε στήν Κοινότητα στίς 45-12-1932. (Κατόπιν κυκλοφόρησε σέ δύο ἐκδόσεις, τό 1925 καί τό 1965, στην ᾿Αθήνα ). Εἶναι ἕνας διάλογος µεταξύ καλλικαντζάρων, ἀρχαίων θεῶν, των μελών μιᾶς Αγροτικής οἰκογένειας καί τοῦ ἴδιου τοῦ ποιητῆ ἤ, μᾶλλον, οἱ ταυτόχρονοι μονόλογοι ὅλων αὐτῶν. Στό κείμενό του συµπλέκονται παγανιστικά καὶ ἑλληνοχριστιανικά στοιχεῖα, «ἀποτελεῖ δέ εἰσαγωγήν» --οπως ὁ ἴδιος ὁ συγγραφέας σημειώνει στόν πρόλογο -«εἰς µίαν μεγάλην λυρικήν κοσμογονικήν τραγωδίαν, ὅπου ἡ δράση πλέκεται µέ τά στοιχεῖα καί τά σύμβολα τῆς λαϊκῆς σοφίας καί παραδόσεως,

μεταξύ τῶν δημιουργικῶν και πλαστικῶν δυνάμεων... Οἱ νικηµένες καί καταχωνιασµένες Ἐθνικές Ἑλληνικές Θεότητες καθώς καί τά συμβολικά ὄντα τῆς νεωτέρας λαϊκῆς µυθολογίας καί τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀποτελοῦν τά κύρια πρόσωπα τοῦ κοσµογογικοῦ τούτου ὁράµατος», Γιά τόν Καραβίδα, σέ κάθε στοιχεῖο τῆς φύσης ἐνυπάρχει µία ψυχή καί µία ἀντίστοιχη θεότης, ἐνῷ ὁ Χριστιανισμός τά θεώρησε ὅλα ὑλικά καί ἄψυχα. Ἔτσι, ὅταν ἐπικράτησε ὁ Χριστιανισμός, ἡ θρησκεία «περιορίστηκε εἰς µόνον τόν Ἐπουράνιον, καθώς καί εἰς μερικούς τινάς ἐν τῶν ὀλίγων μεγάλων θεῶν τῆς ἀρχαιότητος, οἱ ὁποῖοι, συνηθισμένοι σε πλούσια δίαιτα καί σέ ἄνετη ζωή, δέν ἐδίστασαν µέ τήν βαθμιαία ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ νά προσέλθουν καί νά δηλώσουν ὑποταγή εἰς αὐτόν, Καὶ µέ αὐτούς, λοιπόν, τούς ἑλιγμούς, βλέπουμε σήµερα τόν Ποσειδώνα νά εμφανίζεται ὡς "Αγιος Νικόλαος, τόν ΄Αρην ὡς Ἅγιος Γεώργιος, τόν Ἑρμήν ὡς ἐμποράκον πότε χαλιῶν καί πότε σκόρδων, τέλος καί τόν γλεντζέν Διόνυσον κάθε τόσον μεταμορφωμένον ἡγούμενον κάποιας Μονῆς...». Ἔτσι, ἡ χριστιανική θρησκεία νοµιµοποίησε καί ἀφομοίωσε ὁρισµένες ἀρχαῖες θεότητες, ἀλλά τίς πολλές χιλιάδες τῶν ὑπολοίπων τίς κατέστησε παράνομες, καί «ἐπειδή οἱ ἐν λόγῳ ἄδικα καταδικηµένες θεότητες εἶναι ἀκριβῶς οἱ ἴδιες,Αὐτές, πού µέ τήν µορφήν τῶν καλλικαντζάρων... τούς ἔχετε συνηθίσει ὡς περιοδικούς, ἀπό αἰώνων ἅπαξ τοῦ ἔτους ἐπισκέπτας...».

᾿Από τήν ἀρχική πρόθεση τοῦ Καραβίδα γιά µιά «μεγάλη λυρική κοσµογονική τραγωδία», ἔμειναν ἑπτά πρωτότυπες σελίδες ἀνατρεπτικοῦ χιοῦμορ καί σουρρεαλισμοῦ , Στούς Καλλικάντζαρους φαίνεται ἡ βαθειά µεταφυσική του διάσταση καί ἡ ποιητική ἀντίληψη τῶν πραγμάτων. Οἱ Καλικάντζαροι καί τό συνοδευτικό τους σημείωμα εἶναι ἕνας χιουμοριστικός καί σουρρεαλιστικός θρῆνος γιά τήν πτώση τοῦ παγανισμοῦ. Στό μικρό του σηµείωμα ὁ Καραβίδας γράφει ὅτι πῆγε στήν μακρινή Σκανδιναυῖα καὶ συνάντησε τόν ἐξόριστο Δία καί ὅτι αὐτός τόν παρότρυνε νά ἐπισκεφθεῖ τόν Απόλλωνα, ὁ ὁποῖος εἶχε παραμείνει µετά τήν πτώση τοῦ Δωδεκαθέου στήν Ἑλλάδα ὡς ἄσημος κατασκευαστής λαϊκῶν μουσικῶν ὀργάνων, στιχουργός καί ἀοιδός. Ὁ Καραβίδας γράφει ὅτι ὁ Δίας φέρθηκε στούς ἀπογόνους του μέ εὐμενεια, ἐν ἀντιθέσει µέ τόν Θεό τῶν Χριστιανῶν, ὁ ὁποῖος οικειοποιήθηκε τό παιδί-θαῦμα τοῦ Ἰωσήφ, ἀλλά στήν συνέχεια τό ἐγκατέλειψε βορά τῶν δικαστών καί τῶν ἐκτελεστῶν του, χωρίς νά παρέμβει γιά νά τό σώσει, Ἐνῶ στήν Εθνική Θρησκεία ὑπάρχει μεταξύ τοῦ θείου καί τοῦ ἀνθρώπινου τό στοιχεῖο τῆς συνεξηγήσεως καί τῆς ἀλληλοκατανοήσεως, στόν χριστιανισµό κυριαρχεῖ ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ: «...ἀντίθετα µέ τήν Δωδεκαθεϊκήν Δημοχρατίαν, ὁ δικός σας (σ.σ. Θεός) ἐμμένει στήν ἐγωιστική, καί ανεξέλεγκτη µονοκρατορική αὐτοκρατορία του»,υποστηρίζει ὁ Καραβίδας διά στόματος Απόλλωνος. Ὁ Καραβίδας ἐμφανίζεται ὁ ἴδιος, στό ἔργο του αὐτό, ὡς φίλος καί ὀπαδός τοῦ παγανισμοῦ: γράφει ὅτι ἀπό παλαιά ἔτρεφε γιά τόν έκπτωτο Δία «ἐπίμονη καί σταθερή ἐκτίμηση», διότι «...εῖναι καί αὐτός ἕνας θεός καί µάλιστα ὄχι εἰς ἁπόστασιν µακρυνήν, ἆκαταµέτρητην, ἐπουράνιος, δηλαδή τρέχα γύρευε, ψάξε νά Τόν βρῆς, ἀλλά ἐδῶ κοντά µας, ἐπί τῆς γῆς ἐγκάτοικος' ἐπίσης διότι εἶναι πολύ πρόθυµα προσιτός εἰς τούς ἀνθρώπους, ἄλλωστε καί ὁ ἴδιος ὥς τό κόκκαλο ἀνθρωπισμένος' τέλος δέ διότι --ἄν καί βέβαια πανίσχυρος εἰς ποσόν δυνάµεως-συµβαίνει ὡστόσο νά εἶναι ὄχι µονοκράτωρ, ἀλλά κυριολεκτικά δηµοκράτης, µέ τό συμβούλιο τῶν Δώδεκα πλησίον Του µόνιµο, µέ δεκτόν καί τόν λογο καί τόν ἀντίλογο, εἰς ἀνεπιφύλανχτα καλόπιστον διάλογον, ἐν γένει κατά µείζονα μέν ἀναλογίαν, πλήν ὅμως µέ ὅλα τά δικά µας χαρακτηριστικά, τά τε προτερήματα καί τά ἐλαττώματα...». ᾿Αλλά τά πιό ἐνδιαφέροντα στοιχεῖα γιά τήν κοσμοθεωρία τοῦ Καραβίδα βρίσκονται στό Σημείωμα προσθετο περί τῆς γενεαλογίας τῶν καλλικαντζάρων, τό ὁποῖο προσέθεσε στήν ἔχδοση τοῦ 1965. Ἐκεῖ γενεαλογεῖ τούς καλλικαντζάρους ἀναφερόμενος στο ἔργο τοῦ Χάϊνε Οἱ Ἐξόριστοι Θεοί. Ὁ Καραβίδας θεωρεῖ ὅτι οἱ καλικάντζαροι ”εἶναι οἱ ἐξόριστοι καί ἐκδιωχθέντες ἀπό τόν χριστιανισμό αρχαίοι θεοί, πού ἐπανεμφανίζονται κάθε χρόνο γιά λίγες ἡμέρες στην επιφάνεια της γῆς, τήν περίοδο τῶν Χριστουγέννων, γιά να γευθοῦν γιά λίγο τις χαρές τῆς κοινωνίας τῶν ἀνθρώπων. ᾽Αλλά καί στό ἀξιολογώτατο λογοτεχνικό ποίηµά του Ὄλυμπος, ὁ Καραβίδας διακατέχεται ἀπό κάποια παγανιστική διάθεση, προσωποποιώντας τό ψηλότερο ἑλληνικο βουνό, το « έδος θεῶν», ὅπως τό ἀποκαλεῖ. Ὁ Ὄλυμπος στέκεται ὄρθιος, «νύχτες πολλες μέ πικρή ψύχρα», νεύοντας εἰρωνικά, «μόνος καί μέγας µεσ᾽ απ' την καταχνιά τοῦ Βαρδαριοῦ», «ἀρχαῖος, παμπόνηρος, σιωπηλός κι ωραίος », προφανώς ἀδύναμος πλέον νά ἐπηρεάσει τόν ροῦ τῶν πραγµατων, ἄλλα παρατηρώντας σκωπτικά τόν μεταπαγανιστικό κόσμο. 

Απόσπασμα από το βιβλίο : " κοινοτισμός,  το έργο του Κωνσταντίνου καραβίδα και οι συγγενείς προσεγγίσεις" 

Εναλλακτικές εκδόσεις.