"Ο θεολογών πνευματικός άνθρωπος & ο Παπαδιαμάντης. "

 《Ἡ Ἀθήνα, ὅπου ζῃ τὸν πιὸ πολὺ καιρὸ ὁ Παπαδιαμάντης, εἶναι ὁ πόλος τῆς ἀποστροφῆς του, γιατὶ η ὅποια της ἀπόστασι ἀπὸ τὴν εἰδυλλιακὴ ἀτμόσφαιρα τῆς ζωῆς τοῦ νησιοῦ, ποὺ ὅλο καὶ πιὸ πολὺ τὴν ἐξιδανικεύει, κραταιώνει καὶ στερεοποιεῖ τὴν ἀποστασία του πρὸς ὅτι ἀνεύθυνο καὶ κοσµοπολιτικό. Ἡ Ἀθήνα, τὸν καιρὸ ἐκεῖνο, περὶ τὰ 1876, δέχεται τὶς πρῶτες ξώπετσες ἀστικὲς ἐπιδράσεις, «ἀκούει γαλλικὰ ἀνάμεσα στοὺς λιγοστοὺς φουστανελλοφόρους της». Ὁ ὑλισμὸς μὲ τὸ πρόσωπο τοῦ Ροϊδη µπῆκε στὶς πνευματικὲς συζητήσεις τής καὶ προαγγέλλει τὴν εἰσβολὴ τῆς Ἀστικῆς Κοινωνίας. Σ᾽ ὅλην αὐτὴ τὴν ἀθλιότητα, ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης προβάλλει ὡς ἰδανικὸ πρότυπο τὴν κοινοβιακή ζωὴ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαρχίας. Ἂν ἡ ἀστικὴ Κοινωνία στηρίζονταν στὸ συμφέρον,ποὺ πολιτειακὰ τὸ ἐξέφραζεν ἡ πολιτικὴ ἐλευθερία, εἰς τὸν Ἀλέξανδρο Παπαδιαμάντη ἀπηχεῖ ἀκόμη ὁ ἀπόηχος τοῦ Κοινοβίου, ποὺ στηρίζεται στὸ θρησκευτικὸ δέος καὶ σηµαίνει ἀδελφότητα χριστιανικῶν ψυχῶν, ὄχι κοσμικὴ ἐλευθερία.

ἀλλὰ σέβας ἄναμεταξύ των καὶ πρὸς τὴν παράδοσι καὶ δέος ἔναντι τοῦ Θεοῦ. Αὐτὲς οἱ βαρειές, ὑπόκωφες κι ἐξαὔλωμένες μορφὲς τῶν Ἁγίων καὶ Ἀσκητῶν,ποὺ παραδέρνουν τὴν ψυχή του,ὅσο κι ἄν δέχτηκαν Νησιωτικη αὔρα, ἔμειναν ὡστόσο κλεισμένες, ὅπως κι ὁ Χριστιανισμός, κι ἔθεσαν ὡς κοινωνικὸ ἰδανικὸ τοῦ πιστοῦ τὴν ἄλογη ἰσότητα τῶν ἀνθρώπων ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ. Δὲν εἶναι σωστὸ, πὼς η μεταφυσικὴ διάθεσι τοῦ Μύστη, ἤ τοῦ Πιστοῦ στὴ σφαῖρα τῆς Πολιτείας εἶναι ἄχρηστη. Γιατὶ ἡ Ὀρθόδοξη µεταφυσικὴ δὲν χωρίζεται ἀπὸ τὴ δικαιοσύνη. Καὶ Ἡ Δικαιοσύνη πέρ ἀπὸ ἔξαρσις εἶναι καὶ πράξις. Κι ἀκριβῶς γιατὶ ἡ πρᾶξις στερεώνει τὴν Δικαιοσύνη, ποὺ εἶναι ὁ λόγος τῆς Πολιτείας, γι αὐτὸ καὶ τὸ κοινόβιο, πέρα ἀπὸ τὸ μυστικό του νόημα, εἶναι, ἀπὸ κοινωνιολογικὴ ἄποψι, ὁ κοινωνικὸς σχηματισμός, ποὺ πραγματοποιεῖ τὸ κοινωνικὸν δέον τοῦ Μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισμοῦ καὶ προσδίνει στὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων τὴν ἀξιώτερη δυνατὴ πλήρωσι. Πρὸς στιγμήν, εἰς ὥραν ὑπάτης ταραχῆς, ὁ Ἀλέξανδρος Παπαδιαμάντης ἀναζητᾷ νὰ ζήσῃ τὸ πνεῦμα αὐτὸ σ’ ἐρημικὴ Σκήτη τοῦ Ἄθωνα (Ἅγ. Ὄρος). Ἐκεῖ, στὴν ἐρημία τοῦ Ἄθωνος, ἀπολαμβάνει τὴ χαρά, ποὺ ἀποκτᾶται μὲ τὸν πόνο, τελικῶς ὅμως δὲν ἐνδύεται τὸ καλογερικὸν σχῆμα. Καὶ γυρίζει κοσμοκαλόγερος στὴν Πρωτεύουσα. Στὸ Ἅγ. Ὄρος, εἴτε στὴν Ἀθήνα, ἡ ζωὴ δὲν παύει νᾶἆναι µόχθος καὶ ἀποστολή. Ἡ δύναµι τοῦ πνευματικοῦ ἀνθρώπου τίθεται ἀξιωτέρα ἀπ᾿ τὴν στιγμη ποὺ η ἀντιπαλία του εἶναι πιὸ ἰσχυρή. Στὴν Ἀθήνα, ποὺ ὅλο καὶ κατακτᾶται πιὸ πολὺ ἀπὸ τὶς Εὐρωπαϊκὲς ἰδέες, ὁ Παπαδιαμάντης ὑψώνεται μὲ τὸ στοχασμό, μὲ τὴ ζωὴ καὶ μὲ τὸ ἔργο του ὡς πιστὸς τῆς Ὀρθόδοξης Ἑλληνικῆς παράδοσης. Ψέγει τὶς φτιασιδωµένες κυρίες, ποὺ ἀμαυρώνουν τὸ Ναό, κτυπᾶ ἀδυσώπητα τὴν πλουτοκρατία, ἀντιστρατεύεται τὸν ὑλισμὸ καὶ τὰ φραγκοφορεµένα ἀποφόρια, ποὺ μᾶς ἔφεραν ἀπὸ τἢ Δύσι, ἀγωνίζεται ἀπεγνωσμένα αὐτὸς που’ ναι Ἐπαρχία-Λαὸς ἐνάντια στῇ Πρωτεύουσα. Ὅ Παπαδιαμάντης τελικῶς λυτρώνεται, ὅταν κατανοῇ, ὅτι η πραγµατικότης δύναται «νὰ ὑψωθῇ είς ἀξίαν συμβόλου. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς πραγματοποιεῖ. Διηγεῖται μίαν ζωὴν, ποὺ ἥ Πρωτεύουσα ἀγνοεῖ, ποὺ ὅμως υπάρχει στην Ἑπαρχία χωρὶς τέρμα καὶ δίχως ὅρια, ὅπως ὁ ἄπειρος κόσμος ὁ ἠθικός. Είναι τὸ βλέμμα του τόσον ἀγαθό, ἡ ὀπτική του τόσον ταπεινή, ὥστε ὁ κόσμος εἶναι ὄνειρον κόσμου ἀγαθοῦ, δίχως κακίας καὶ µίση». Ὁ καθεὶς ζῇ εἰς την συνείδησιν τοῦ Νοσταλγοῦ, ὡς τέλειον τοῦ Θεοῦ πλᾶσμα. Ἐνῶ εἰς τὴν Πρωτεύουσαν ὅλοι μοιάζουν ἀποχαλινωμένοι, ἀβασάνιστοι, καὶ γι αὐτὸ ἀκριβῶς ἀνίδεοι και ἀπότιστοι τῆς ἀγάπης. 》

 "Ο θεολογών πνευματικός άνθρωπος & ο Παπαδιαμάντης. " ,ΤΣΑΚΩΝΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ -Περιοδικό "το ένζυμο" , τεύχος Α.